متن زير گفتگويي قديمي با دكتر مبشر مي باشد كه بد نيست دوباره بخوانيمش
كاشف دورترین كهكشانها از آغازو پایان جهان میگوید
● طبق نظریههای كیهانشناسی، جهان ۳۵میلیارد سال دیگر از بین میرود ماهیت انرژی تاریك، آینده جهان را رقم میزند
براساس نظریههای كیهانشناسی و در صورت صحت فرضیات موجود در مورد انرژی تاریك، ۳۴ میلیارد سال دیگر - یك میلیارد سال قبل از انتهای جهان - به علت اثرات انرژی تاریك، همه چیز از هم دور شده، نیروی جاذبه، حالت دافعه پیدا كرده و گوشههای كهكشانی همه محو میشوند و در ادامه این تغییرات ۶۰ میلیون سال قبل از انتهای جهان، كهكشانها و سه ماه قبل از آن تمامی منظومههای شمسی از بین میروند.
دكتر بهرام مبشر، نماینده ایرانی سازمان فضایی اروپا (ESA) در ناسا و از مجریان تهیه ژرف ترین تصویر نجومی جهان كه در نشست بهمن ماه مجله نجوم در فرهنگسرای هنر تهران سخن میگفت، با اظهار این نكته عنوان كرد: جهان ۱۵ میلیارد سال پیش از یك نقطه (Big Bang) شروع شد كه ما هیچ اطلاعاتی از آن در دست نداریم و برای مطالعه زمانی معادل ۱۰ به توان منفی۴۳ ثانیه بعد از آن، به تئوری جدید تركیب تئوری كوانتوم و جاذبه نیازمندیم كه تا به حال امكانپذیر نبوده است.
وی در ادامه گفت: بعد از آن دوره بعدی یعنی یك انبساط بسیار سریع در مدت زمان بسیار كوتاه پیش آمد و آن انبساط شروع این انبساطی میباشد كه در حال حاضر شاهد آن هستیم. ۳ دقیقه بعد از ابتدای جهان و زمانی كه انرژی موجود در جهان (انرژی تابشی) به مقدار كم وجود داشت عناصر شروع به وجود آمدن كردند. پس از گذشت صد هزار سال از عمر جهان اتمها فرم گرفتند و یك میلیارد سال از عمر جهان گذشته بود كه كهكشانها به شكل ابتدایی، نه به صورتی كه امروز میبینیم شكل گرفتند.
نماینده سازمان فضایی اروپا در ناسا درباره آینده جهان ادامه داد: اگر فرضیات موجود در مورد انرژی تاریك درست بوده و این مقدار انرژی تاریك محاسبه شده وجود داشته باشد، یك میلیارد سال قبل از انتهای جهان به علت اثرات انرژی تاریك، همه چیز از هم دور شده، نیروی جاذبه، حالت دافعه پیدا كرده و گوشههای كهكشانی همه محو میشوند و از بین میروند. در ادامه این تغییرات ۶۰ میلیون سال قبل از انتهای جهان كهكشانها و سه ماه قبل از آن تمامی منظومههای شمسی از بین میروند زیرا انرژی به حدی زیاد میشود كه همه چیز را پخش میكند و از بین میبرد.
وی افزود: نیم ساعت قبل از انتهای جهان سیارات و اجرامی مانند زمین و۱۰ به توان منفی ۱۹ ثانیه قبل از آن اتمها از بین خواهند رفت و جهان به شكل ابتدایی خود نزدیك میشود.
دكتر مبشر درباره انرژی تاریك، توضیح سوپرنوآها را ارجح دانست و تصریح كرد: تقریبا تنها ابزاری كه می توان برای محاسبه فاصله كهكشانهای خیلی دور از آن استفاده كرد سوپرنوآها هستند زیرا بسیار پرنورند و نوری كه در هنگام انفجار از خود ساتع میكنند چند صد برابر یك كهكشان و در نتیجه از فواصل بسیار زیاد قابل مشاهده است.
● با بهره گیری از سوپرنوآها میتوان هندسه جهان را تشخیص داد
دكتر مبشر افزود: یك كهكشان نزدیك چیزی را به ما نشان نمیدهد. باید آنقدر در فضا عقب برویم تا شكل فضا و انحنای آن را مشخص و از روی آن آینده جهان را پیش بینی كنیم تا ببینیم در نهایت جهان چه خواهد شد و این كاری است كه ما انتخاب كردیم و در حال انجام آن هستیم.
برای اولین بار چندروسخار پیش بینی كرد كه وقتی جرم یك ستاره از حد مشخص كمتر شود و به حد چندروسخار برسد در آن صورت منفجر شده و ستاره كوتوله سفید به سوپرنوآ تبدیل میشود.
نور تولیدی از انفجار این ستاره چندین برابر نور یك كهكشان است و ما قادر خواهیم بود در فواصل خیلی زیاد آن را مشاهده كنیم. جرم ستارههایی كه در نهایت به سوپر نوآ تبدیل میشوند حدودا ۵/۱ برابر جرم خورشید و حاوی مقدار كمی هیدروژن هستند.
دكتر مبشر تاكید كرد: این نكته گفتنی است كه وقتی سوپرنوآ منفجر میشود عناصری سنگینتر از هلیم و هیدروژن كه امروزه در اطراف خودمان میبینیم در فضا پخش میشوند، بنابراین سوپرنوآ كارخانهای است برای به وجود آوردن عناصر شیمیایی اطراف ما. وقتی سوپرنوآ منفجر میشود این عناصر پخش میشوند و در نهایت در یك كره مثل كره زمین كه شرایط حیات را دارد فرود میآیند و رشد میكنند و در نهایت حیات را بوجود میآورند.
وی در ادامه اضافه كرد: سوپرنوآ در یك نقطه منفجر میشود، نورش به حد ماكسیمم میرسد و در نهایت كم میشود. كاری كه باید در این زمینه انجام دهیم این است كه یك سوپرنوآ را دقیقا در یك نقطه ماكسیمم پیدا كرده و چون همه سوپرنوآها از یك نوع دارای یك خاصیت و روشنایی هستند میتوانیم از روی آن فاصله را بدست آوردیم .اگر صبر كنیم تا نور آن كم شود دیگر یك سوپرنوآی استاندارد نداریم و روشنایی داخلی آن تغییر میكند و نمیتوان برای اندازه گیری فاصله از آنها استفاده كرد.
این كیهان شناس برجسته ایرانی درباره نحوه پیدا كردن سوپرنوآ در كهكشان ها گفت: روش مورد استفاده در پیدا كردن این سوپرنوآها این است كه از یك نقطه از جهان تصویر تهیه میكنند، یك ماه بعد از همان نقطه تصویر دیگری میگیرند و در اثر كم كردن این دو تصویر ازهم همه اجزای موجود در تصویر از هم كم میشود و چیزی باقی نمیماند مگر تنها اتفاقی كه در طول یك ماه گذشته افتاده است و آن اینكه در این قسمت جهان ستارهای منفجر شده و یك سوپرنوآ بوجود آمده كه قبلا آنجا نبوده است، در نتیجه به این صورت میتوان به تولد یك سوپرنوآ پی برد.
● به طور متوسط هر صد سال یك سوپرنوآ در هر كهكشان به وجود میآید
دكتر مبشر اظهار داشت: به طور متوسط هر صد سال یك سوپرنوآ در هر كهكشان بوجود میآید، بنابراین در صد كهكشان برای یك سال یك سوپرنوآ، در هزار كهكشان ۱۰ سوپرنوآ و در ۱۰ هزار كهكشان ۱۰۰ سوپرنوآ قابل مشاهده است و بدین ترتیب ما كهكشانهای زیادی را در طول زمانهای مختلف مشاهده و در نهایت مقدار زیادی سوپرنوآ پیدا خواهیم كرد و بدین صورت میتوانیم محاسبات خود را به پیش ببریم.
وی افزود: این خاصیت سوپرنوآها به ما كمك میكند تا به وضعیت نهایی زمین با ادامه انبساط آن و به چگونگی تمام شدن جهان پی ببریم.
● بیش از ۹۰ درصد ماده موجود درجهان ماده تاریك است
دكتر مبشر در ادامه تصریح كرد: برای محاسبه خاصیت فضا و جهان و پی بردن به آینده آن به فاكتورهائی از قبیل مادهای كه درون جهان است و ما میبینیم، جهان و اجرام اطراف ما را تشكیل میدهد و به انرژی تاریك نیازمندیم.
این كیهان شناس برجسته ایرانی در توضیح انرژی تاریك افزود: انرژی تاریك انرژی است كه هرچه انرژی در تمام جهان است در آن وجود دارد و شامل ماده روشن و ماده تاریك میباشد. ماده تاریك بیش از ۹۰ درصد ماده موجود در جهان را تشكیل میدهد و انرژی تاریك فاكتوری است كه هندسه جهان را مشخص میكند و مشخص میسازد كه جهان، فضا و آینده جهان چگونه است.
دكتر مبشر درباره تهیه نخستین نقشه سه بعدی از چارچوب ماده تاریك خاطر نشان كرد: ماده نورانی كه در شب رویت میشود همراه با ماده تاریك است كه قابل رویت نیست.
با مطالعه سرعت حركت كهكشانها تصویری سه بعدی تهیه شد كه توزیع این ماده در كهكشانها را در جهان نشان میدهد كه در تاریخ ۱۸ ژانویه ۲۰۰۷ به همراه مقالهای بر روی جلد مجله نیچر منتشر شد.
این استاد ایرانی و رتبه اول بخش خارجی بیستمین جشنواره بین المللی خوارزمی در ادامه درباره ماده تاریك اظهار داشت: ماده تاریك اگرچه قابل مشاهده نیست ولی جرم دارد و سبب كم شدن سرعت انبساط جهان میشود اما پس از دورهای میزان كاسته شدن شتاب انبساط جهان تغییر یافته و سرعت انبساط افزایش یافته و این چیزی است كه با مشاهدات اخیر نشان داده شده است و علت آن انرژی تاریك تشخیص داده شده است كه به واسطه فشار منفی كه ایجاد كرده نیروی جاذبه، خاصیت دافعه پیدا كرده و كهكشانها از هم دور میشوند.
● جهان به سرعت منبسط می شود
دكتر مبشر ادامه داد: حدود ۵ میلیارد سال پیش یعنی زمانی كه جهان تقریبا دو سوم عمر خود را داشت، انبساط جهان از سرعت كم به سرعت زیاد تغییر كرد و برای اولین بار است كه این به طور دقیق محاسبه شده است و میتوانیم بفهمیم كه جهان چه است و چگونه بوجود آمده و آینده آن را پیش بینی كنیم.
● ماهیت انرژی تاریك آینده جهان را مشخص میكند
دكتر مبشر تصریح كرد: جهان بر اساس اینكه فشار موجود در آن چه مقدار و چگالی آن چه اندازه باشد (فشاربه عنوان عاملی كه جهان را به خارج میفرستد و چگالی بعنوان عاملی كه جذب میكند) حالتهای مختلف باز یا بسته دارد. جاذبه جهان را به سمت هم میكشد در حالی كه انرژی تاریك مانند فنرباعث می شود تا جهان باز شود و سرعت انبساط زیاد شود.
وی تصریح كرد: بر اثر تاثیرات انرژی تاریك در یك لحظه در حدود پنج میلیارد سال پیش انرژی تاریك زیاد شده و اثر ماده را كاهش داده و الان حدود ۷۵ درصد انرژی موجود در جهان را انرژی تاریك تشكیل می دهد.
این كیهان شناس افزود: مشاهدات محققان بر روی پروژههای مختلف در حال انجام است تا ببینند كه ماهیت انرژی تاریك چیست. این بزرگترین معضلی است كه وجود دارد و بدین وسیله میتوان آینده جهان را مشخص كرد. پروژههائی وجود دارند كه تنها روی این انرژی متمركز میشوند تا به این سوال پاسخ دهند كه این انرژی چیست.
این نماینده ایرانی سازمان فضایی اروپا در ناسا تاكید كرد: علم كیهان شناسی امروزه از حالت فلسفی خارج شده و جنبه محاسباتی بر اساس علم و مشاهده به خود گرفته است.
وی در پایان گفت: این ها همه خبرهایی است كه در جهان وجود دارد و من الان برای شما میگویم. من ۱۰ سال پیش هیچ كدام از اینها را نمیدانستم و نمیتوانستم این چیزها را برای شما بگویم و به هیچ سوالی در این زمینه نمیتوانستم پاسخ دهم و اگر ۱۰ سال دیگر هم بخواهم راجع به این مسائل صحبت كنم به شما قول نمیدهم كه بتوانم بگویم ماهیت جهان و آینده جهان و ماهیت انرژی تاریك چیست، نمیتوانم هیچ كدام از اینها را به شما قول بدهم اما میتوانم یك چیز به شما قول بدهم و آن اینكه ، باز هم مطالب زیادی برایتان خواهم داشت تا برایتان بازگو كنم.
گفتنی است دكتر بهرام مبشر، در سال ۱۳۳۷ در تهران متولد شده، دیپلم ریاضی را از دبیرستان البرز و لیسانس فیزیك را از مدرسه عالی پارس دریافت كرده و سپس به انگلستان رفته و تحصیلات فوق لیسانس و دكتری خود را در رشته كیهانشناسی مشاهداتی در دانشگاه «دورهام» انگلستان پشت سر گذاشته است.
وی پس از دریافت درجه فوقلیسانس مهندسی اپتوالكترونیك و دیپلم مهندسی میكروویو از دانشگاه لندن، مدت هشت سال در این دانشگاه به تدریس و تحقیق اشتغال داشته و از چند سال قبل در موسسه تلسكوپ فضایی هابل در ناسا فعالیت دارد.
دكتر مبشر در حال حاضر نماینده سازمان فضایی اروپا (ESA) در ناسا و از دانشمندان مسئول آشكارساز Nikmouse تلسكوپ فضایی هابل است.
